İstanbul'un gizemli yalısı icradan satılık

Galatasaray Kulübü eski baÅŸkanı, vergi rekortmeni Selahattin Beyazıt’ın yalısının icradan satışa çıkması küçük bir haber olarak kamuoyuna yansıdı. Halbuki bu yalı, günümüze de uzanan diplomasi tarihinin özetini barındırıyor

Galatasaray Kulübü eski baÅŸkanı, vergi rekortmeni, armatör, iÅŸadamı, Bilderberg yönetim kurulu üyesi. Bu saydıklarımızın hepsi Selahattin Beyazıt ismiyle anıldığında kimsenin yadırgamayacağı sıfatlar. Türkiye’nin sayılı zenginlerinden Selahattin Beyazıt bütün bu özelliklerinin yanı sıra pek ortalarda gözükmemesiyle de meÅŸhur. Bu da haliyle Beyazıt’a müthiÅŸ bir gizem katıyor.

Ä°ÅŸte bu önemli iÅŸadamı geçen hafta içinde gazete haberlerine konu oldu. Çıkan haberlere göre Beyazıt, Toyiki oyuncak maÄŸazaları zincirinin sahibiydi. Bu ÅŸirket iflas edince Beyazıt’ta zora girmiÅŸti. Toyiki için bankalardan kredi kullanmak zorunda kalmış, krediyi ödeyemeyince de ünlü iÅŸadamının yalısına icra gelmiÅŸti. Yalı çok yakında icradan satışa çıkacaktı.

Gazeteler Selahattin Beyazıt’ın satışa çıkartılan yalısının BoÄŸaziçi’nin mutena semti Kandilli’de olduÄŸunun ayrıca altını çiziyorlardı. Selahattin Beyazıt Yalısı lebideryaydı, saymakla bitmeyecek kadar çok özelliÄŸi vardı. Yazılan haberlere göre bina eskiden Çürüksulu Yalısı diye anılıyordu.

BEYAZIT’I VAR EDEN ADAM

Bu noktaya bir mim koyup yazıya öyle devam etmekte fayda var. Selahattin Beyazıt’ın yalısı gerçekten satışa çıkartılıyordu. Gazetelerin bu konuda yazdıkları doÄŸruydu. Ama gazetecilerin yanıldıkları bir konu vardı; yalının ismi. Çürüksulu ya da Belkıs Hanım yalısı Kandilli’de deÄŸil, Salacak’taydı. Bu yalı da satışa çıkartılan diÄŸer yalı gibi Selahattin Beyazıt’ın üzerine kayıtlıydı. Son sahibi Muharrem Nuri Birgi, yalıyı ölümünden hemen önce Beyazıt’a bırakmıştı. Beyazıt’ın “gizemiî biraz da bu yalıda ve Muharrem Nuri Birgi isminde gizliydi. Birgi ile Selahattin Beyazıt sadece yalıda deÄŸil, diplomasi hariç hemen her alanda halef-selef olmuÅŸlardı. Birgi adeta sihirli deÄŸneÄŸiyle dokunarak Selahattin Beyazıt ismini var etmiÅŸti. Peki Muharrem Nuri Birgi kimdi?

Muharrem Nuri Birgi, 1907 yılında Ä°stanbul’da doÄŸmuÅŸ, 1986’da ise yine aynı ÅŸehirde hayatını kaybetmiÅŸti. Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra Ä°sviçre’de Cenevre Üniversitesi’nde Hukuk Fakültesi’nde eÄŸitim görmüÅŸ, Fransa’da Paris Siyasal Bilimler Okulu’nu bitirmiÅŸti. DışiÅŸleri Bakanlığı’nda çalışmaya baÅŸladıktan sonra çeÅŸitli yurtdışı görevlerde bulunmuÅŸtu. 1946’da BirleÅŸmiÅŸ Milletler Genel Kurulu’na katılan Türkiye Delegasyonu’nda görev almıştı. 1954’te ise DışiÅŸleri Bakanlığı Genel Sekreteri yani müsteÅŸarı olmuÅŸtu. O yıllarda Ankara’da görev yapan diplomatlar Birgi’yi geleceÄŸi parlak bir isim olarak hatırlıyorlardı. Gerçekten de tahmin ettikleri gibi oldu. Birgi Ankara’dan Londra’ya tayin edildi ve 1957-1960 arası Londra BüyükelçiliÄŸi yaptı. 1960-1972 yılları arasında ise NATO nezdinde Türkiye Daimi Temsilcisiydi.

Birgi’yi Türkiye Diplomasi Tarihi’nde unutulmaz kılan iyi eÄŸitimi, keskin zekası, hazır cevap ve nüktedan oluÅŸu ile akıllara durgunluk verecek kadar zengin çevresiydi. Ama bunların hepsinden daha önemlisi Muharrem Nuri Birgi’nin Bilderberg Ä°cra Komitesi içinde yer almasıydı.

Birgi, 1972’de emekli olup Türkiye’ye döndüÄŸünde 1968 yılında alıp ünlü mimar Turgut Cansever’e restore ettirttiÄŸi Çürüksulu Yalısı’nda yaÅŸamaya baÅŸladı. Yalının eski sahibi Çürüksulu ailesinden, güzelliÄŸi dillere destan Belkıs Hanım’dı. Bu hanım aynı zamanda Muharrem Nuri Birgi’nin yakın arkadaşıydı.

ÅžATAFATLI GÜNLER SONA ERDÄ°

Ä°lk evliliÄŸini Cumhuriyet’in ilk yıllarında Ethem MenemencioÄŸlu ile yapmıştı. Ardından Mısırlı Ratip Bey ile evlenmiÅŸti. Belkıs Hanım bu yıllarda yalıda ÅŸaÅŸaalı bir hayat sürüyordu. Ancak kader Belkıs Hanım için iniÅŸ ve çıkışlar hazırlamıştı. Ratip Bey iflas etmiÅŸ, görkemli günler geride kalmıştı. Belkıs Hanım daha mütevazi bir hayata yelken açmış, yalıdaki ÅŸatafatlı günler sona ermiÅŸti. Çürüksulu Yalısı bir müddet Alman BüyükelçiliÄŸi olarak kullanıldı. Ardından yine Almanların misafirhanesine dönüÅŸtü. Almanlar gittiÄŸinde de yalı mevsimlik olarak Ankaralı bürokratlara kiralanıyordu. Belkıs Hanım yıllar sonra yalıda yaÅŸamaya karar vermiÅŸ ve tekrar ata ocağına dönmüÅŸtü. Ancak artık bu büyük evi idame ettirecek gücü kalmamıştı. O yüzden yalıyı elden çıkarmaya karar verdi ve arkadaşı Muharrem Nuri Birgi’ye sattı. Birgi bu yalı ve bu yalının restorasyonu için Ä°stanbul’da birbirinden deÄŸerli üç mülkünü elden çıkarmıştı.

MENDERES’Ä° BÄ°LDERBERG’E GÖTÜRDÜ

Çürüksulu Yalısı artık Muharrem Nuri Birgi Yalısı diye anılıyordu ve belki de inÅŸa edildiÄŸi yıldan beri ilk defa bu kadar rafine zevke sahip bir kiÅŸiyi ağırlıyordu. Yalının geniÅŸ bahçesi birbirinden deÄŸerli aÄŸaçlarla, süs havuzuyla ve bitkilerle ÅŸenlendirilmiÅŸti. Yalının içi ise en nadide antikalarla döÅŸenmiÅŸti. Bu yıllarda Muharrem Nuri Birgi’nin geleni gideni eksik olmamıştı. Yalıyı ziyaret eden ünlüler arasında NATO Genel Sekreteri Joseph Lunz, keman üstadı Yehudi Menuhin, Churchill ve Rotschild ailelerinin üyeleri de vardı.

Birgi ve yalısı ile ilgili yayınlanmamış bir kitap hazırlayan Ä°zzettin Çalışlar’ın anlatımına göre Muharrem Nuri Birgi asla sıradan bir bürokrat deÄŸildi. Atlantik’in her iki yakasındaki en zengin ve en etkili kiÅŸileri bir araya getiren “Bilderbergî topluluÄŸuna kabul edilmekle kalmadı, üç kiÅŸilik idare heyetinde de yer aldı. Hem Türk Atlantik DerneÄŸi’nin hem de dünyadaki Atlantik derneklerinin baÅŸkanlığını yaptı. Londra Büyükelçisi olduÄŸu dönemde BaÅŸbakan Adnan Menderes’i Ä°stanbul-YeÅŸilköy’de yapılan Bilderberg toplantısına götürmüÅŸtü. Birgi’nin Bilderberg’deki görevi emekli oluncaya kadar sürmüÅŸtü. Birgi bu görevi o tarihlerde yakın arkadaşı, dostu ve sırdaşı olan Selahattin Beyazıt’a devretti. Beyazıt Birgi’den almış olduÄŸu idare heyeti üyeliÄŸini 20 yıl boyunca devam ettirdi. Daha sonra kendi yerine Koç Grubu’ndan Suna Kıraç’ı önerdi. Ancak Kıraç’ın kronik rahatsızlığı ortaya çıkınca bu görev yine aynı gruptan bir baÅŸka isme geçti. Åžimdi yetmiÅŸli yılların başına kadar Birgi’nin Bilderberg idare heyetindeki postunda halen o isim oturuyor.

Birgi uzun yıllar resim yapmış, suluboya tabloları ile ÅŸöhret kazanmıştı. Ä°yi derecede keman çalan, onu tanıyan müzisyenlerin “müzikologî olarak gördüÄŸü Birgi tahta ve taÅŸ üzerine de boyamalar yapıyordu. Cevval bir zekâsı, büyük çalışma gücü, inanılmaz süratli yazı yazabilme yeteneÄŸi, dillere destan nüktedanlığı, zaman zaman avangard bile olabilen şıklığı, sevmediklerine karşı tahammülsüzlüÄŸü, alaycılığı ve espri anlayışı Birgi’ye emsalleri arasında her zaman birkaç adım öne çıkartıyordu. 1957 ile 1960 arasında Londra’da büyükelçilik yaparken de çok baÅŸarılı oldu. Londra Sefareti en parlak devrini onunla yaÅŸadı. Londra’da görev yaptığı yıllarda Kraliçe Elizabeth’i güldürmeyi baÅŸaran tek diplomat olarak tanındı.

Birgi zor dönemlerde diplomatlık yaptı. Onun Londra BüyükelçiliÄŸi döneminde Kıbrıs Sorunu alevlenmiÅŸti. Konuyla ilgili Londra ve Zürih anlaÅŸmaları imzalanmıştı. Bu anlaÅŸmaların mimarları arasında Birgi de vardı. Yine 1960’lı yıllarda Yunanistan ile Türkiye’yi çatışma noktasına getiren Kıbrıs Krizleri’nin savaÅŸsız çözümünde Birgi’nin büyük emeÄŸi bulunuyordu.

Ä°ÅŸte Muharrem Nuri Birgi bu hızlı ve yorucu yaÅŸamın ardından Üsküdar’da kendisine huzurlu bir dünya kurmuÅŸtu. Yalısında kendisini ziyarete geldiklerinde ‘Herhalde Ä°stanbul’un en güzel manzarası bu’ diyen dostlarına; ‘Hayır, dünyanın en güzel manzarası’ cevabını veriyordu. EÄŸer Birgi adını ilk defa bu yazı ile öÄŸrendiyseniz, ÅŸehir hatları vapuruyla Üsküdar’a giderken başınızı yukarı kaldırın. Salacak Ä°skelesi’nin 200 metre ilerisinde ve Harem tarafında bulunan kartal bakışlı, aşı boyalı ahÅŸap bir ev sizi selamlayacaktır.

Ä°LK SAHÄ°BÄ° PRENSESTÄ°

Muharrem Birgi Yalısı adını alan Çürüksulu Yalısı’nın tarihi 1790 yılına uzanıyor. Bu tarihlerde Salacak yoÄŸun yerleÅŸimin olduÄŸu bir yer deÄŸildi. BoÄŸaziçi’nin güzellikleri Türkler tarafından yeni yeni keÅŸfediliyordu. Yabancıların ilgisi de zaman içinde artacaktı. YoÄŸunlaÅŸan bu ilgi sayesinde ÅŸimdi Birgi Yalısı’nın bulunduÄŸu yere ve çevresine dört yalı yapıldı. Bu yalılar Prenses Marthe Bibesco ve Kontes de Noailles’ın üzerine kayıtlıydı. Ancak bir müddet sonra iki yıla Tırnakçızade namıyla anılan bir tüccara satıldı. 1890’da ise yalı bir kez daha el deÄŸiÅŸtirdi ve Gürcü Çürüksulu Mehmet PaÅŸa tarafından alındı. Yalı o tarihlerde esaslı bir tamirden geçti. Yalının Birgi’den önceki sahibi ise Çürüksulu ailesinden Belkıs Hanım’dı. Belkıs Hanım yalıyı 1968 yılnda Muharrem Nuri Birgi’ye sattı. Yalı Turgut Cansever tarafından restore edildi. 1978’de Üsküdar-Harem sahil yolu yapılınca, lebiderya olmaktan çıktı, köÅŸke dönüÅŸtü. Birgi, ölümünden kısa bir süre önce içindeki bütün koleksiyonu ile birlikte yalıyı Selahattin Beyazıt’a bıraktı.
Tuncay Opçin/Bugün