Dünyada yatırımcılar artık devlet tahvillerine bile güvenemezken geçtiÄŸimiz cuma ABD'de bir ÅŸirket hisselerinin yüzde 15'ini halka arz ederek bir batında 16 milyar dolar toplayıverdi.

Bu 2009'daki Visa ve 2010'daki General Motors halka arzları sonrasında bir ABD'li ÅŸirketin yaptığı en büyük halka arz. Halka arz fiyatına göre ÅŸirketin deÄŸeri 104 milyar dolar oldu. Halbuki bugün ABD'de Boeing, Caterpillar, Kraft Foods, Citigroup, Goldman Sachs gibi büyük mal ve hizmet üreticilerinin piyasa deÄŸeri 50-80 milyar dolar arasında. Nasıl bir ÅŸirket dünyanın en büyük krizlerinden biri yaÅŸanırken bu büyük firmaların da üzerinde bir deÄŸerde satılabiliyor?

Åžirketin ismi Facebook (okunuÅŸu feysbuk). Ä°nternet üzerinden "sosyal aÄŸ" denen bir hizmet sunuyor. Bu siteye üye olmak isteyen nerede yaÅŸadığı, doÄŸum tarihi, hangi üniversiteye gittiÄŸi gibi bazı bilgileri girdikten sonra kendisine resminin de olduÄŸu bir sayfa açıyor ve site platformu üzerinden baÅŸka isimlere veya gruplara ulaÅŸabilecek hale geliyor. ÖrneÄŸin geçmiÅŸte okuduÄŸu okulun veya spor yaptığı kulübün gruplarına girerek veya doÄŸrudan isim araÅŸtırarak eski arkadaÅŸlarını (eÄŸer üye iseler) bulabiliyor ve iletiÅŸime geçebiliyor. FotoÄŸraflarını, videolarını paylaşıyor. Yeni bilgiler girdikçe iletiÅŸimdeki diÄŸer üyeler kendisini takip etmiÅŸ oluyor. Facebook üyeleri artık kısa mesaj veya e-mail'den ziyade Facebook üzerinden mesajlaşıyorlar. Bu sayede belli grupları ilgilendiren haberler kısa sürede grup üyelerine ulaÅŸtırılabiliyor. Åžirketten verilen bilgilere göre Mart 2012 sonu itibarı ile Facebook'u ayda bir kullanan aktif üye sayısı 901 milyon. Yani dünya nüfusunun yedide biri. Yüzde 80'i ABD ve Kanada dışında. 526 milyonu her gün kullanıyor. Bir üyenin ortalamada 130 üyeyle arkadaÅŸlığı var. Üyeler günde yaklaşık 1 saatlerini 70 farklı dilde kullanılabilen Facebook'ta geçirip her giriÅŸte ortalama yarım saate yakın kalıyor ve siteye günde 300 milyon fotoÄŸraf koyuyorlar. Son verilere göre, Türkiye'deki 31 milyon üye bizi dünyanın en büyük 6. Facebook nüfusu yapıyor (Tablo). Türkiye'de internet kullanıcılarının yüzde 90'ının Facebook üyesi olduÄŸu tahmin ediliyor.

Bu ÅŸirketin kurucusu psikoloji ve bilgisayar programlamacılığı okumuÅŸ (ama bitirememiÅŸ), ortaokuldan beri bilgisayar programı yazan Mark Zuckerberg isimli 28 yaşında, babası diÅŸ doktoru, annesi psikiyatrist bir New York'lu. Facebook fikrini Harvard'da okurken sınıf arkadaÅŸlarıyla birlikte buluyor ve 2004 yılında ÅŸirkete dönüÅŸtürüyor. Åžirketin hızlı büyüyüÅŸünü ve potansiyelini gören ÅŸirketlerden sırasıyla Viacom 75 milyon dolara, Yahoo 1 milyar dolara ve Microsoft 1,5 milyar dolara almak istiyorlar. Ama Zuckerberg satmıyor. Halka arz sonrası elindeki hisselerin deÄŸerinin 19 milyar doları geçtiÄŸine bakılırsa çok doÄŸru bir karar vermiÅŸ durumda. Özellikle ünlü Bill Gates'in Microsoft'un 1986'daki ilk halka arzında ulaÅŸtığı 350 milyon dolarlık servetle kıyaslanırsa.

Yeni bir internet balon endiÅŸesi

ABD, Euro Bölgesi, Ä°ngiltere ve Japonya merkez bankaları global krizle savaşırken piyasalara 5,5 trilyon dolar gibi büyük bir likidite saÄŸladılar. Bunun yanlış yatırımları körükleyerek gelecekte yeni krizlerin temelini atmasından korkuluyor. 1997 Asya krizini çözmek için saÄŸlanan likiditenin 2000 yılı başında patlayan ABD'deki internet balonunu ÅŸiÅŸirmesi ya da bu krizi çözmek için verilen likiditenin 2007 sonunda patlayan gayrimenkul balonunu ÅŸiÅŸirmesi gibi. Bir süredir ABD'deki teknoloji firmalarının sürüklediÄŸi halka arzlara gelen büyük yatırımcı ilgisi, yüksek deÄŸerlemeler ve daha ilk iÅŸlem gününde oluÅŸan büyük fiyat artışları da sanki bunu doÄŸruluyor (Grafik 1, 2). Bir sosyal aÄŸ hizmeti sunan ÅŸirket nasıl olur da daha ilk halka arzında bir McDonald's ya da Unilever gibi dünya ÅŸirketlerinin deÄŸerine ulaşır? Yatırımcılar acaba neyi, nasıl bir ekonomik deÄŸeri satın alıyorlar?

Gerçekten de Facebook daha doÄŸru düzgün kâr eden bir ÅŸirket deÄŸil. Ä°lk defa 2009 yılında kâra geçebildi ve 2011 yılında 1 milyar dolar kâr etti (Grafik 3). Facebook'a üye olmak bedava ama büyük bir reklam geliri potansiyeli var. Åžirketlere yarısından fazlası 18-34 yaÅŸ grubunda olan 1 milyara yakın devasa bir tüketici grubu sunuyor. Halen 3,7 milyar dolarlık gelirinin yüzde 85'i reklam gelirlerinden geliyor ve reklam geliri 2009'dan beri yılda ortalama yüzde 103 artıyor. Birçok ÅŸirket artık internet sayfaları yerine Facebook sayfalarından tüketicilere ulaşıyorlar. Reklamları ile tüketicilerini yeni ürünlerinden haberdar ediyor, anketler, oylamalar, yarışmalar yaparak üyelerin sayfalarında zaman harcamalarını saÄŸlayacak eÄŸlenceli aktiviteler sunuyorlar. Facebook belli yaÅŸ, cinsiyet, lokasyon gibi özelliklerde tüketici gruplarına ÅŸirketlerin reklamlarını yapıyor (ama ÅŸirketler tüketicileri görmüyor). Åžirketler Facebook platformunda paylaşılan tecrübe, hikâye veya resimlere "sponsor" olarak ürünlerini tavsiye ettiriyorlar. Bugün benzer bir felsefe ile çalışan Google yılda 40 milyar dolara yakın, yani Facebook'un 10 katı, reklam geliri elde edebiliyor. Zuckerberg'in 2008 yılında Google'ın satış ve operasyondan sorumlu üst düzey yöneticisini transfer etmesinin ardında Google'ın reklam alanındaki baÅŸarısını yakalayabilme isteÄŸi var.

Facebook aynı zamanda inÅŸaat sektörünün yaptığı gibi birçok baÅŸka sektörü de ihya ediyor. Åžirkette sadece 3500 kiÅŸi çalışıyor ama arkasında aslında internet hizmeti saÄŸlayanlardan reklam ÅŸirketlerine, elektronik üreticilerinden bilgisayar programlamacılarına kadar birçok sektör var. 500 milyon üyeden fazlası Facebook'a mobil araçlarla ulaşıyor ve akıllı telefon, tablet bilgisayar gibi ürünlerde talep patlaması yaÅŸanıyor. Apple adlı ÅŸirketin inovatif akıllı telefon ve tablet ürünleri ile yaklaşık 500 milyar dolarla dünyanın en deÄŸerli ÅŸirketi olmasında aslında kullanıcıların Facebook ve benzeri platformlara ulaÅŸma ihtiyacı var. Gelecekte ürünlerini daha fazla satmak istiyorlarsa Facebook ve benzeri platformları desteklemek (!) zorundalar. Özetle, Facebook gerçekten de büyük bir ekonomik deÄŸere sahip. Bugün 1 milyar olan kullanıcı sayısı birkaç yıl içinde rahatlıkla 3-4 milyar olabilir.

Bugün 500 milyar dolarla dünyanın en deÄŸerli ÅŸirketi olan Apple, 1980 yılında halka ilk arz edildiÄŸinde 1,7 milyar dolar gibi rekor bir piyasa deÄŸerine ulaşınca da balon eleÅŸtirileri yapılmıştı. Çünkü o dönemde ileride Apple ürünlerine talebi patlatacak olan internet devrimini görebilen yoktu. Facebook'un halka arzında mevcut kârın 100 katına yakın bir deÄŸerleme ile satın alınması da ancak böyle bir vizyonla açıklanabilir.

Zaman