Diaspora Ermenilerinin sık sık dile getirdiÄŸi Ermeniler’in satılan mallarına ait paranın izine ulaşıldı. Alman bankası Reichsbank’a transfer edilen paraya Müttefik devletleri savaÅŸ tazminatı olarak el koymuÅŸ.
I. Dünya Savaşı'nda Anadolu'dan göç eden ve tehcire uÄŸrayan Ermeniler’e ait olduÄŸu belirtilen 5 milyon Osmanlı altını deÄŸerindeki kayıp paranın sırrı çözüldü.
Türk Tarih Kurumu'nun (TTK) Emval-i Metruke Komisyonu'na ait belgeler üzerinde yaptığı iki yıllık araÅŸtırma sonucunda bugünkü deÄŸeriyle 1 milyar 300 milyon sterlin olan Osmanlı altınına I. Dünya Savaşı'nın galip devletlerince el konulduÄŸu ortaya çıktı.
SavaÅŸ tazminatı olarak paraya el koydukları anlaşılan Ä°ngiltere'nin bir grup Britanya vatandaşı Kanadalı Ermeni'ye bu paradan ödeme bile yaptığı belirlendi.
TAZMÄ°NATIN EN ÖNEMLÄ° KALEMÄ°
TTK Ermeni AraÅŸtırmaları Merkezi'nde çalışan Prof. Dr. Kemal Çiçek paranın akıbetini ortaya çıkardı.
Ermeniler’in tazminat taleplerinin en önemli kalemi olan parayla ilgili sürecin baÅŸlangıcı I. Dünya Savaşı'na gidiyor. Tehcir edilen ve göç eden Ermenilerin geride bıraktıkları ev, arsa ve tarla gibi gayrimenkulleri 'Emval-i Metruke' yani geride bırakılan mal ilan edilerek tasfiye ediliyor. Bugünkü deÄŸeri 1 milyar 300 milyon sterlini bulan 5 milyon Osmanlı altını para elde ediliyor.
Ä°ttihatçılar bu parayı (1915’te 22 milyon dolara denk geliyor) Eylül 1916 tarihinde Berlin'de Reichsbank'a transfer ediyor. Ermeniler’in iddiasına göre para, Ä°ttihat ve Terakki'nin üç önemli ismi Cemal, Talat ve Enver PaÅŸaların müstear ismiyle Alman bankasındaki ÅŸahsi ortak hesaplarına yatırılıyor.
Yine Ermenilerin iddialarına göre Osmanlı'nın kendilerinden aldığı mallardan elde edilen 5 milyon altın liraya ittifak devletleri Ä°ngiltere, Fransave Ä°talya, galip geldikleri I. Dünya Savaşı sonunda tazminat olarakel koyuyor.
"PARAYI Ä°NGÄ°LTERE'DEN Ä°STESÄ°N"
Bütün bu tartışmaları deÄŸerlendiren Prof. Kemal Çiçek, Ermeniler’in olduÄŸu iddia edilen 5 milyon liranın izini 2 yıl boyunca sürdüklerini söyledi.
Çiçek, ABD, Ä°ngiltere ve Almanya arÅŸivlerinde el konulan paranın nasıl harcandığına dair bilgiye ulaÅŸamadıklarını aktardı. Osmanlı'dan Alman bankalarına yatırılan 5 milyon ve 6,5 milyon liralık iki farklı meblaÄŸ bulunduÄŸuna dikkat çeken Çiçek, "Ermeniler’in olduÄŸu iddia edilen 5 milyon liraya Ä°ngiltere ve müttefikleri savaÅŸ tazminatı olarak el koymuÅŸ ve bu parayı nerelerde harcadığına dair bir vesika bırakmamış.
BildiÄŸimiz kadarıyla bu 5 milyon liradan bütün Ermeniler’in haberi var, zira Kanadalı bir grup genç Ermeni, Britanya vatandaşı olmalarından cesaret alarak bu parayı talep ediyor ve Ä°ngiltere'den 5000 sterlin almayı baÅŸarıyorlar. Bu durumda Ä°ngiltere o tarihte el konan paranın Ermeni parası olduÄŸunu kabul etmiÅŸ olmalı. Yoksa neden Ermeniler’e ödeme yapsın. Ayrıca Ermeni Dostları DerneÄŸi'nin genel sekreterliÄŸini yapan Ä°ngiliz Yarbay Corbyn Ermeniler’e dayanarak 1930 itibariyle paradan sadece 200 bin lira kaldığını belirtiyor. Türkiye'den tazminat talep eden Ermeni diasporası paraya el koyan Ä°ngiltere'den veya müttefiklerden neden talepte bulunmuyor? Asıl adres müttefikler, özellikle de Ä°ngiltere" deÄŸerlendirmeler yaptı.
Senatörler devreye giriyor
Lozan Barış AnlaÅŸması sonrasındabazı ABD senatörleri de1921 yılındaMüttefiklerin hesaplarına transfer ettikleri 5 milyonun Ermenilerin el konan emval-i metrukemallarının parası olduÄŸunu iddiaediyor. Ä°ddialar üzerineABD DışiÅŸleri Bakanlığı, Londra, Berlin ve Ä°stanbul elçiliklerini yeni vebağımsız bir araÅŸtırmayürütmeklegörevlendiriyor. Bu soruÅŸturma1925 yılının Mart-Temmuz ayları arasında yapılıyor. YineAmiral Bristol tarafından titizliklehazırlanmış bir rapor olarak Washington'agönderiliyor.
ABD 5 MİLYON LİRANIN PEŞİNDE
Ermeniler’in kayıp parasının peÅŸine 1920'li yıllarda ABD'nin de düÅŸtüÄŸü anlaşıldı. O dönemde Ermeni tehcirini konu eden haberlerin sık sık gündeme gelmesi üzerine ABD DışiÅŸleri Bakanlığı da tazminat olarak itilaf devletlerince transfer edilen 5 milyon altın liranın kökeni konusunda çalışmalar yaptığı tarihi belgelere yansıdı.
ABD DışiÅŸleri Bakanı Evan Hughes'ın Ä°stanbul'daki elçi Amiral Bristol'den 12 Åžubat 1921 tarihinde ‘Müttefik hesaplarına aktarılan 5 milyon lira altının kaynağını araÅŸtırması ve aydınlatması" içerikli gönderdiÄŸi telgraf bulunuyor. Bristol'ün DışiÅŸleri Bakanlığı'nın isteÄŸi üzerine hazırladığı 22 Mayıs 1925 tarihli raporunda, banknot için ayrılan 6,5 milyon liradan 5,2 milyon liraya müttefikleri tarafından el konulduÄŸu teyit ediliyor.
Para Müttefikler’e pay edildi
Emval-i Metruke parasına müttefiklerce el konulduÄŸuna Ä°ngiliz donanmasında deniz yarbayı rütbesinde bir asker ve aynı zamanda "Ermenistan'ın Dostları" adındaki bir derneÄŸinde sekreteri olduÄŸu anlaşılan F.C. Corbyn'nin araÅŸtırması da ışık tuttu. 1932 yılında yayımlanan Corbyn'nin araÅŸtırmasına göre ise 5 milyon Osmanlı altını 23 Kasım 1923 yılında Osmanlı devletinden tazminat hakkı olan vatandaÅŸlarına dağıtılmak üzere müttefiklerce pay edildi. Üstelik yapılan anlaÅŸmaya göre bu tazminat parasından Ermeniler’in bir kuruÅŸ bile alma hakları yoktu. Yine Corbyn'nin araÅŸtırmalarına göre o tarihlerde Ä°ngiltere'nin elinde sadece 200 bin sterlin kalmıştı.
Hasan Bozkurt/Bugün
