Merkez Bankası'nın böylesine kâr elde etmesi doÄŸru mu?..
*
Bakalım...
Dünyada durum nasıl?..
Merkez Bankaları, birçok ülkede özel iÅŸletme niteliÄŸinde olmakla birlikte, asli görevleri arasında ülkenin para politikasını düzenlemek ve ekonomide istikrarı saÄŸlamak yer almaktadır.
Bu doÄŸrultuda, Hazine bonosu ve tahvil alım satımı yapan Merkez Bankaları, sattıkları Hazine bonoları ile ülkenin nakit ihtiyacını karşılarken, açtığı ihalelerle de piyasalara likidite saÄŸlar.
Piyasalara müdahele ÅŸansı
Döviz piyasalarına da müdahale ÅŸansı bulunan Merkez Bankaları, ihtiyaç anında döviz rezervlerini kullanarak piyasalarda doÄŸrudan alım satım yapar.
Anonim ÅŸirket statüsünde olan Merkez Bankaları'nın genel kurullarında sunulması gereken yıl sonu bilançoları olduÄŸu gibi, yıl içinde gerçekleÅŸtirdikleri faaliyetlerden doÄŸan dönem kârı ve zararı da söz konusudur.
Bahsi geçen dönem kârlarının büyük bir çoÄŸunluÄŸu Hazine bonosu ve tahvil alım satımından, baÅŸka bir deÄŸiÅŸle piyasaya verilen borcun faiz ödemelerinden saÄŸlanırken, gerçekleÅŸtirilen çeÅŸitli faaliyetlerden de gelir elde edilir.
Tablo 1'de ABD Merkez Bankası'nın (FED), Avrupa Merkez Bankası'nın (ECB) ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) yıllara göre elde ettikleri kârların miktarları verilmiÅŸtir.
FED tarafına bakacak olursak:
Yıllara göre kârlılık seviyesi artarken, 2011 yılında içinde bulunduÄŸumuz kriz ortamından kaynaklanan fonlama ihtiyacı ile elde edilen kâr miktarı düÅŸüÅŸ göstermiÅŸtir.
ECB tarafına baktığımızda ise yine krizin etkilerinin kârlılık seviyesi üzerinde olumsuz etki meydana getirdiÄŸini görmekteyiz. Özellikle, 2010 ve 2011 yıllarında gerçekleÅŸen resmi kâr miktarının 2009 yılında elde edilen miktar olan 2,25 milyar euro'dan 170 ve 330 milyona düÅŸmesi dikkat çekicidir.
ECB bilançolarını incelediÄŸimizde, yaÅŸanan bu düÅŸüÅŸün sebebi ortaya çıkmaktadır.
ECB, 2010 yılı itibariyle elde ettiÄŸi dönem kârından 1,16 milyar euro tutarında kesinti yapmaya ve bu kesintiyi de "Risk Karşılığı Fonu"na aktarmaya baÅŸlamıştır.
Bu açıdan baktığımızda, fona aktarılan miktarla birlikte ECB'nin 2010 ve 2011 yıllarında elde ettiÄŸi kâr 1,33 ve 1,88 milyar euro seviyesine çıkmaktadır.
Gelelim ülkemize:
TCMB'nin 2011 yılında elde ettiÄŸi kârın bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 600 seviyesinde artış gösterdiÄŸi izlenmekte ve bu kârın sadece Hazine bonosu ve tahvil alım satımından elde edilmediÄŸi anlaşılmaktadır.
Döviz piyasasına doÄŸrudan müdahale edebilen TCMB'nin 8,57 milyar TL'lik kârının yaklaşık 5 milyar TL'sinin düÅŸük seviyelerden topladığı ve aÄŸustos-aralık ayları arasında sattığı 11,7 milyar dolardan geldiÄŸini görüyoruz.
Bununla birlikte, 2010 yılı sonunda uygulanmaya baÅŸlanan yüksek zorunlu karşılık oranlarından dolayı, yine TCMB'den borçlanan bankaların faiz ödemeleri artmış bu durum da kâr miktarını yükseltmiÅŸtir.
Yeni uygulama ile birlikte, TCMB tarafında tutulan zorunlu karşılıkların, bankalara yapılan faiz ödemelerinin de sona erdirilmiÅŸ olması kârlılık seviyesini artıran unsurlardan bir diÄŸeridir.
TCMB'nin döviz piyasasına müdahalesiyle elde ettiÄŸi kâr ortada.
Dünyada, bizdeki baÅŸarıyı belirginleÅŸtiren örnekler de var.
Mesela:
2010 yılında, Ä°sviçre Merkez Bankası (SNB), Ä°sviçre Frangı'nın deÄŸerini korumak adına döviz piyasasına doÄŸrudan müdahalelerde bulunmuÅŸ ve 20.7 milyar dolar tutarında zarara uÄŸramıştır.
Boş tartışmalara gerek yok
BoÅŸ tartışmalara gerek yok; önemli olan kâr etmek ve bu kârı "saÄŸlıklı olarak" yönlendirmek.
ABD tarafında, FED'in elde ettiÄŸi kârın büyük bir kısmı ABD Hazinesi'ne aktarılırken, Türkiye açısından da durumun farklı olmadığını görmekteyiz. TCMB'nin en büyük ortağı Hazine olduÄŸu için 8,57 milyar TL'lik kârın yüzde 60'ının devletin kasasına gireceÄŸini söyleyebiliriz.
Geriye kalan miktarın ise ihtiyaç duyulması ihtimaline karşın rezervlerde saklanması büyük ihtimal dahilinde gözüküyor.
Bu yönden bakıldığında "Merkez Bankası'nın elde ettiÄŸi kâr halkın cebinden çıktı" söylemlerinin gerçeÄŸi yansıtmadığını görüyoruz.
Merkez Bankası'nın kârı ülkemizin kârıdır!..
Tablo 1: Amerika, Avrupa BirliÄŸi ve Türkiye'de yıllara göre Merkez Bankası kârları
FED ECB TCMB
KAR (milyar $) KAR (milyar €) KAR (milyar TL)
2005 21,50 2005 0,99 2005 -0,13
2006 29,00 2006 1,38 2006 3,15
2007 34,60 2007 0,29 2007 0,26
2008 31,70 2008 1,32 2008 1,99
2009 52,00 2009 2,25 2009 2,73
2010 82,00 2010 0,17 (1.33) 2010 1,29
2011 76,90 2011 0,73 (1.88) 2011 8,57
Prof Dr. Ünsal Ban/Bugun
