Kapitalizm sohbetine geri dönüyorum. Ä°ç ve dış konjonktürde kayda deÄŸer bir geliÅŸme görmüyorum. PerÅŸembe günü Merkez Bankası yılın ikinci enflasyon raporunu açıklıyor. TeÅŸhisleri merakla bekleniyor.

“Gelecek Zirvesi” fırsat yarattı. Kapitalizmin geleceÄŸi sorusu ile baÅŸladım. Raghuram Rajan’la paradan para kazanma sorununa girdim. John Kay’in kaleminden kapitalizme güç veren temel özellikleri özetledim.

Kapitalizmin gerçekçi analizi mutlaka ortaya çıkışını doÄŸru anlamaya gerektirir. Toplumu ancak evrimi ile birlikte açıklayabiliriz. Kalıcı-yapısal özünü raslantısal-geçici biçimlerden ayırmanın tek yoludur.

Kapitalizmin baÅŸlangıcı sanayi devrimidir. Kapitalizmi sanayisiz (dolayısı ile iÅŸçisiz) düÅŸünmek olanaksızdır. Dolayısı ile tarihin temel kopuÅŸu sanayi devrimidir. Ä°çinde yaÅŸadığımız toplumun kuruluÅŸuna tekabül eder.

Ä°ngiltere bilmecesi

“Sanayi devrimi” ne demek? Ä°ktisat tarihçileri verimlilik kavramını kullanarak tanımlıyor. Verimlilik insanların bilgi ve beceri düzeyini yansıtıyor. Bugün teknolojik geliÅŸme kavramı ile özetleniyor.

Tarihin büyük bölümünde verimlilik adeta hiç artmıyor. Üretimde kullanılan araç ve teknikler deÄŸiÅŸmiyor. Binlerce yıl böyle süregeliyor. Sonra sanayi devrimi geliyor. Teknolojik deÄŸiÅŸim ani bir kopuÅŸla hızlanıyor. Bizi bugünlere taşıyan süreç baÅŸlıyor.

Ä°ktisat tarihçileri yeri ve tarihi konusunda da anlaşıyor. Kritik kopuÅŸ 18.inci yüzyılın ikinci yarısında Ä°ngiltere’de gerçekleÅŸiyor. Genellikle kritik tarih 1760 alınıyor. Buhar makinası, demiryolu, vs. bir dizi kritik yenilik tarafından simgeleniyor.

Ancak beraberinde önemli bilmeceler getiriyor. Sanayi devrimi neden Ä°ngiltere gibi Avrupa’nın kenarındaki küçük bir ülkede gerçekleÅŸiyor? 1760’da Ä°ngiltere’nin nüfusu 6 milyon; Çin’in 270 milyon, Japonya’nın 31 milyon, Hindistan’ın 100 milyon.

Ayrıca neden 18.inci yüzyılı bekliyor? ÖrneÄŸin 2 bin yıl önce antik Yunan ve Roma medeniyetleri, üçyüz yıl önce Ä°talyan rönesansı bu geçiÅŸi yapamıyor. 13.üncü yüzyılda dünyanın en geliÅŸmiÅŸ ülkesi Çin bu dönüÅŸümü beceremiyor.

Kurumsal iktisat

Ä°ktisatçılar uzun süredir bu sorulara tatminkar cevaplar arıyor. Bilhassa son elli yılda bilmecenin çözümü için ciddi uÄŸraşıldı. 18.inci yüzyıl Ä°ngiltere’sini diÄŸerlerinden farklı kılan temel toplumsal özelliklere ışık tutuldu. Böylece daha genel bir toplum (ve tarih) teorisi için önemli adımlar atıldı.

Alanın öncülerinden biri ABD’li iktisatçı Douglass North’dur. Katkıları Nobel ödülüne layık görüldü. “Kurumsal iktisat” okulunu kurdu. Analizi sermaye birikimini ve yeniliÄŸi teÅŸvik eden kurumlara ve bunları çerçeveleyen diÄŸer koÅŸullara odaklanıyor.

Kurumsal iktisadın temel kitaplarından biri 10 yıl önce Türkçe yayınlandı. D.North: Kurumlar, Kurumsal DeÄŸiÅŸim ve Ekonomik Performans (çev.G.Güven, Sabancı Üniversitesi yay. Ä°stanbul 2002). Bu konulara kafa yoranlara tavsiye ederim.